CERAMIKA POKUCKA

Kolekcja licząca ponad 500 eksponatów stanowi największy tego typu zbiór w Polsce. Została przekazana muzeum przez Aleksandra Rybickiego w 1978 r.
Pokucie to kraina położona w Karpatach Wschodnich, w górnym biegu Prutu i Czeremoszu, na terenie dzisiejszej Ukrainy. Miejscowa ludność – Huculi – zajmowała się pasterstwem, rolnictwem i rzemiosłem. Naczynia pokuckie robione były z łatwo topliwych glin żelazistych (które poddawano procesom kiszenia, leżakowania, niekiedy szlamowania) i oblewane szkliwem ołowiowym.

Stosuje się do nich określenie półmajolika. Proces produkcji rozpoczynało formowanie na kole garncarskim. Po odstawieniu do częściowego przeschnięcia powierzchnię naczynia białkowano, czyli pokrywano podkładem z rzadkiej glinki, wypalającej się na biało. Kiedy podkład stężał, gwoździem osadzonym na drewnianym trzonku rytowano ornamenty, malowano ugrowymi glinkami, suszono, w końcu wypalano i ponownie malowano farbami ceramicznymi. Formy pokuckich wyrobów wykazują niezwykłe bogactwo. Nawiązują one do form neolitycznych, antycznych i starogreckich. Niektóre przypominają ceramikę łużycką. Najwięcej jest wazonów, dzbanków o pękatych, zaokrąglonych bądź cebulastych brzuścach, ale prezentowane są też naczynia o kształtach podłużnych. Uwagę zwracają talerze, patery, dzbanki i kubki reprezentujące szkołę kołomyjską, a nawiązujące do sztuki greckiej i tyrolskiej, a także świeczniki (postawnyk, trijcia), naczynia na wódkę (kołacz, płaskanka) oraz drobne przedmioty codziennego użytku. Osobną grupę zbiorów stanowią wyroby drewniane (szkatułki, talerzyki, karafki, ciupagi, noże). Zdobione są rzeźbionym reliefem o motywach roślinnych bądź geometrycznych, a niekiedy intarsję czy inkrustację. Twórcami ceramiki byli rzemieślnicy wywodzący się najczęściej ze starych rodów garncarskich. Do głównych ośrodków wytwórstwa ceramiki należały Kuty, Pistyń, Kosów i Kołomyja. Za twórcę właściwego pokuckiego stylu uważany jest Aleksander Bachmiński z Kut (1820-1882). Dobry warsztat techniczny opanowali Jan Broszkiewicz i Piotr Cwiłyk, Tomasz i Petronela Nappowie, Michał i Józef Baranowscy, Jan Tymiak a także przedstawiciele rodziny Koszaków, Słowickich. Niewątpliwie najcenniejszym okazem ekspozycji ceramiki pokuckiej jest kaflowy piec wykonany w latach 1849-1851 przez Aleksandra Bachmińskiego, a należący do rodziny Xawerego Dunikowskiego. Po śmierci rzeźbiarza Aleksander Rybicki nabył i sprowadził do Sanoka ceramiczny obiekt, który po oczyszczeniu okazał się jednym z najlepszych dzieł Bachmińskiego. Na kaflach znajdują się motywy sakralne, roślinne, geometryczne i sceny z życia codziennego. Ekspozycja ukazuje kilkanaście naczyń Jana Broszkiewicza, artysty garncarza z Pokucia, jak chociażby metrową amforę zdobioną motywami góralskiej parzenicy Zobaczyć też można naczynia rodziny Nappów – dzbany i amfory nawiązujące do wzorów greckich i perskich. Wysokim poziomem artystycznym i bogactwem ornamentyki odznacza się ceramika wykonana przez Piotra Cwiłyka, nawiązująca również do prototypów antycznych oraz naczynia wykonane w Szkole Garncarstwa w Kołomyi. Uzupełnieniem kolekcji są dary, m.in. sanoczanki Jadwigi Zaleskiej, Adama Hnata, Czesławy Daumuk, Anny i Andrzeja Lisieckich oraz Elżbiety Kisielewskiej. W 2021 r. 80 eksponatów podarował muzeum Józef Baszak (1932-2022).